''insanların kendi geçmişlerinden keyifle ayrılabilmesi için gülmece gereklidir''
''karl marx''
''karl marx''
dünyayı çizgilerle değiştirme sanatıdır karikatür . bir hiciv sanatı olarak çizerin kalemiyle söylemek istediklerini anlatabilmesi , diğerlerine dünyayı kendi çizdiği pencereden baktırabilmesidir . karşı çıktığını , benimsemediğini , kendi doğasına aykırı olanı ifade ettiğini çizgilerle yansıtan karikatüristler bunu çizgilerine mizah katarak yaparlar üstelik . kâğıdın üzerindeki tüm çizgiler birer imgeye dönüşür böylelikle . daha önceden resmini gördüğünüz ya da kendisiyle hergün sokağınızın başında karşılaştığınız kedi artık bi kediye benzemeyebilir . çizerin elinde yeniden dünyaya gelen kedi , artık çizerin hayâl dünyasının gölgesi , izdüşümüdür . hayatın hayatla bağdaşmayan gülünç yanını dev aynasında yansıtır bize çizerler . çizgilere baktıkça onların gözünden görebiliriz dünyayı .
karikatürün tarihi çok eski çağlara dayanır . yapılan arkeolojik kazılarda karikatürün paleolitik çağa dek indiği tespit edilmiş ; kazılarda bulunan bu çizimlerin , taş ve duvar gibi yerlere yapıldığı ortaya çıkmıştır . insanların ve figürlerin abartı yoluyla ilk çizimleri ise 16. yüzyıla rastlar . ancak bugün anladığımız anlamda karikatür , 17. yüzyıla doğru gelişme göstermiştir . fakat dünyanın birçok yerinden feodalizm ve köleliğin gerici uygulamaları olduğundan , bir hiciv sanatı olan karikatür bu yüzyılda daha çok bir figürü resmetmek amacıyla kullanılmıştır .
karikatürün konularından biri de dünya düzenleri ve bu düzenlerin yöneticileridir . siyasi konuları içeren hiciv 18. yüzyılda olgunlaşmaya başladı . ingiltere'de hannover hanedanıyla jakobitler arasındaki ilişkiyi anlatan çizimler ilk siyasi karikatürlerin arasında yer alır . aynı şekilde 18. yüzyılda yaşayan ispanyol ressam goya'nın da bu alanda önemli karikatürleri bulunmaktadır .
gazetelerde karikatürün ilk defa kullanılması ise 1831 tarihinde fransız ressam charles philipon'un kurduğu ''la caricature'' gazetesiyle gerçekleşmiştir . fransa'da da , ingiltere'de olduğu gibi aydınlanma çağının düşünceleri özgür bırakmasından bir süre yararlanılabildi , ancak 1835'ten sonra louis-philippe tarafından siyasal nitelikli karikatürler yasaklandı .
osmanlı döneminde karikatür ise , 1870 yılında yılında ''teodor kasap''ın yayımladığı ilk karikatür dergisi olan ''diyojen'' ile başlamıştır . ancak 2.abdülhamit zamanında yönetimin gerici uygulamaları yeni çıkan karikatür dergilerini engellemiş , engellemediklerinde ise eleştiri ağırlıklı mizahı yasaklamıştır .
karikatür sanatı çizgilerle dünyanın tarihini not etmiştir . dünyadaki en önemli yaşananlar her zaman karikatürlerle tarihe geçmiştir . dünya değişirken karikatürler bu değişimleri tüm gerçeklikleriyle insanlara sunmuştur . komünizm hayâleti coğrafyaları dolaşırken karikatür sanatı bu gelişmeleri birebir takip etmiş , dünyadaki köklü değişikliklerin içinde yer almış , katkı sunmuş ve dahası , aynı zamanda acımasızca eleştirmiştir de .
rusya'da çarlık döneminde karikatür sanatı yasaklı hattâ başka ülkelerde yayımlanan karikatür dergileri de ülkeye ahlâkı bozdukları gerekçesiyle alınmıyorlardı . ancak 1808 yılında ilk karikatür dergisi venetsianov tarafından yayımlandı ve 18 gün içinde toplatılıp yasaklandı . daha sonra ''iskra'' adlı siyasi gazete ülkeyi yönetenlerin karikatürlerini yayımladı . ancak bu karikatürler daha çok rusya'yı yönetenlerin resimlerini içermektedir .
rusya'da eleştirel bir bakışla ilk yayımlanan karikatür gazetesiyse ''zritel''dir . ''satirikon'' ise yayımlanan ikinci karikatür dergisiydi . ancak bu gazete o dönemde rusya'da yaşanan sosyalist hareketi onaylamıyor ve çarın yanında yer alıyordu . 1917 ekim devrimiyle birlikte bu dergi kapatıldı . burada çizen yury pavlovich annenkov kısa bir süre sonra devrimin yanında yer alarak lenin ve troçki ile çalışmış ; sosyalist devrime destek olmuştur . troçki'nin başkomutan olarak giydiği giysiyi tasarlayan kişi de annenkov'dur .
rusya'da pravda adlı gazete bir dönem içinde karikatüristlere yer verdiyse de ekonomik koşullar nedeniyle çizerlerin işlerine son verildi .
mayakovski ve bedny , moskova sosyal demokratlarının takip ettiği salaviç ve leningrad'ta ''giyotin'' adlı karikatür dergilerini yayımladılar ancak yine ekonomik sebepler nedeniyle bu iki dergi de devam edemedi .
karikatür , rusya'daki sosyalist devrimi ''dünyaya açılan pencereler'' ile destekledi . okuma yazma oranı çok düşük olan rusya'da rotsa adlı örgütün hazırladığı duvar afişleri karikatür şeklindeydi . böylelikle halk bu duvar karikatürlerinden bilgi sahibi oluyordu .
sovyetlerde en uzun süreli karikatür dergisi ''krokodil''dir . bu dergi işçi gazetesi olan raboçi'ye bağlıydı . daha sonra ise pravda'ya bağlandı . 1929 yılında parti merkez komitesi bu dergileri şiddetle eleştirdi . böylelikle krokodil yukarıdan gelen talimatlarla çizimlerini sürdürmek zorunda kaldı . çünkü karikatür dergileri ekonomik sebepler nedeniyle tek başlarına varlıklarını sürdüremiyorlardı ve ancak bir gazetenin himayesinde çıkabiliyorlardı . üstelik bu dönemde modern çizimler yapmak burjuva yanılgısına düşmekti . ancak klasik çizimler yapılabilirdi . tüm sanat dallarında olduğu gibi karikatürler de ancak partinin istediği gibi olmak zorundaydı . karikatür , partinin ve bürokrasinin elinde hiçbir hicvin izin verilmediği , yalnız övgü içeren çizimlerin yayımlandığı bir propaganda aracına dönüşmüştü .
sovyetlerde 1929 tarihinden itibaren içi boşaltılmaya başlanan sanatın sovyetlerin son dönemlerinde ne hâle geldiğini anlamak için kruşçov'un şu sözlerinden alıntı yapıyoruz :
''gülmece keskin bir usturaya benzer , anneler çocuklarına kesici aletlerle oynamayı yasaklamakta haklılar''
bugün tüm dünyada halâ karikatürlere yasaklar konulmaktadır . çizerlere açılan davalar , düşünce özgürlüğünün önünde barikat konumundadır . diğer sanat dallarında olduğu gibi muhalif sesler hemen kısılmakta , burjuvazinin rahatını tedirgin eden sanatçılar ise tehdit altında yaşamlarına devam etmeye çalışmaktadırlar . son örneklerini türkiye'de de yaşadığımız bu olaylar , sanatın durduğu yeri anlamamız açısından kolaylık sağlıyor . musa kart ve...
çizdikleri karikatürlerin mehkemelik olması söylentileri gösteriyorki , ne burjuva demokrasileri ; ne de bürokratik yönetimler sanatın yaşamına izin vermemekte , yalnız kendi çıkarlarına uygun olarak onları kullanmaktadırlar . ancak yoksul halkların kurduğu , hiçbir sınıfın mevcut olmadığı sınırsız bir dünyada sanat hakettiği değeri bulacaktır .
''lepistes''
karikatürün tarihi çok eski çağlara dayanır . yapılan arkeolojik kazılarda karikatürün paleolitik çağa dek indiği tespit edilmiş ; kazılarda bulunan bu çizimlerin , taş ve duvar gibi yerlere yapıldığı ortaya çıkmıştır . insanların ve figürlerin abartı yoluyla ilk çizimleri ise 16. yüzyıla rastlar . ancak bugün anladığımız anlamda karikatür , 17. yüzyıla doğru gelişme göstermiştir . fakat dünyanın birçok yerinden feodalizm ve köleliğin gerici uygulamaları olduğundan , bir hiciv sanatı olan karikatür bu yüzyılda daha çok bir figürü resmetmek amacıyla kullanılmıştır .
karikatürün konularından biri de dünya düzenleri ve bu düzenlerin yöneticileridir . siyasi konuları içeren hiciv 18. yüzyılda olgunlaşmaya başladı . ingiltere'de hannover hanedanıyla jakobitler arasındaki ilişkiyi anlatan çizimler ilk siyasi karikatürlerin arasında yer alır . aynı şekilde 18. yüzyılda yaşayan ispanyol ressam goya'nın da bu alanda önemli karikatürleri bulunmaktadır .
gazetelerde karikatürün ilk defa kullanılması ise 1831 tarihinde fransız ressam charles philipon'un kurduğu ''la caricature'' gazetesiyle gerçekleşmiştir . fransa'da da , ingiltere'de olduğu gibi aydınlanma çağının düşünceleri özgür bırakmasından bir süre yararlanılabildi , ancak 1835'ten sonra louis-philippe tarafından siyasal nitelikli karikatürler yasaklandı .
osmanlı döneminde karikatür ise , 1870 yılında yılında ''teodor kasap''ın yayımladığı ilk karikatür dergisi olan ''diyojen'' ile başlamıştır . ancak 2.abdülhamit zamanında yönetimin gerici uygulamaları yeni çıkan karikatür dergilerini engellemiş , engellemediklerinde ise eleştiri ağırlıklı mizahı yasaklamıştır .
karikatür sanatı çizgilerle dünyanın tarihini not etmiştir . dünyadaki en önemli yaşananlar her zaman karikatürlerle tarihe geçmiştir . dünya değişirken karikatürler bu değişimleri tüm gerçeklikleriyle insanlara sunmuştur . komünizm hayâleti coğrafyaları dolaşırken karikatür sanatı bu gelişmeleri birebir takip etmiş , dünyadaki köklü değişikliklerin içinde yer almış , katkı sunmuş ve dahası , aynı zamanda acımasızca eleştirmiştir de .
rusya'da çarlık döneminde karikatür sanatı yasaklı hattâ başka ülkelerde yayımlanan karikatür dergileri de ülkeye ahlâkı bozdukları gerekçesiyle alınmıyorlardı . ancak 1808 yılında ilk karikatür dergisi venetsianov tarafından yayımlandı ve 18 gün içinde toplatılıp yasaklandı . daha sonra ''iskra'' adlı siyasi gazete ülkeyi yönetenlerin karikatürlerini yayımladı . ancak bu karikatürler daha çok rusya'yı yönetenlerin resimlerini içermektedir .
rusya'da eleştirel bir bakışla ilk yayımlanan karikatür gazetesiyse ''zritel''dir . ''satirikon'' ise yayımlanan ikinci karikatür dergisiydi . ancak bu gazete o dönemde rusya'da yaşanan sosyalist hareketi onaylamıyor ve çarın yanında yer alıyordu . 1917 ekim devrimiyle birlikte bu dergi kapatıldı . burada çizen yury pavlovich annenkov kısa bir süre sonra devrimin yanında yer alarak lenin ve troçki ile çalışmış ; sosyalist devrime destek olmuştur . troçki'nin başkomutan olarak giydiği giysiyi tasarlayan kişi de annenkov'dur .
rusya'da pravda adlı gazete bir dönem içinde karikatüristlere yer verdiyse de ekonomik koşullar nedeniyle çizerlerin işlerine son verildi .
mayakovski ve bedny , moskova sosyal demokratlarının takip ettiği salaviç ve leningrad'ta ''giyotin'' adlı karikatür dergilerini yayımladılar ancak yine ekonomik sebepler nedeniyle bu iki dergi de devam edemedi .
karikatür , rusya'daki sosyalist devrimi ''dünyaya açılan pencereler'' ile destekledi . okuma yazma oranı çok düşük olan rusya'da rotsa adlı örgütün hazırladığı duvar afişleri karikatür şeklindeydi . böylelikle halk bu duvar karikatürlerinden bilgi sahibi oluyordu .
sovyetlerde en uzun süreli karikatür dergisi ''krokodil''dir . bu dergi işçi gazetesi olan raboçi'ye bağlıydı . daha sonra ise pravda'ya bağlandı . 1929 yılında parti merkez komitesi bu dergileri şiddetle eleştirdi . böylelikle krokodil yukarıdan gelen talimatlarla çizimlerini sürdürmek zorunda kaldı . çünkü karikatür dergileri ekonomik sebepler nedeniyle tek başlarına varlıklarını sürdüremiyorlardı ve ancak bir gazetenin himayesinde çıkabiliyorlardı . üstelik bu dönemde modern çizimler yapmak burjuva yanılgısına düşmekti . ancak klasik çizimler yapılabilirdi . tüm sanat dallarında olduğu gibi karikatürler de ancak partinin istediği gibi olmak zorundaydı . karikatür , partinin ve bürokrasinin elinde hiçbir hicvin izin verilmediği , yalnız övgü içeren çizimlerin yayımlandığı bir propaganda aracına dönüşmüştü .
sovyetlerde 1929 tarihinden itibaren içi boşaltılmaya başlanan sanatın sovyetlerin son dönemlerinde ne hâle geldiğini anlamak için kruşçov'un şu sözlerinden alıntı yapıyoruz :
''gülmece keskin bir usturaya benzer , anneler çocuklarına kesici aletlerle oynamayı yasaklamakta haklılar''
bugün tüm dünyada halâ karikatürlere yasaklar konulmaktadır . çizerlere açılan davalar , düşünce özgürlüğünün önünde barikat konumundadır . diğer sanat dallarında olduğu gibi muhalif sesler hemen kısılmakta , burjuvazinin rahatını tedirgin eden sanatçılar ise tehdit altında yaşamlarına devam etmeye çalışmaktadırlar . son örneklerini türkiye'de de yaşadığımız bu olaylar , sanatın durduğu yeri anlamamız açısından kolaylık sağlıyor . musa kart ve...
çizdikleri karikatürlerin mehkemelik olması söylentileri gösteriyorki , ne burjuva demokrasileri ; ne de bürokratik yönetimler sanatın yaşamına izin vermemekte , yalnız kendi çıkarlarına uygun olarak onları kullanmaktadırlar . ancak yoksul halkların kurduğu , hiçbir sınıfın mevcut olmadığı sınırsız bir dünyada sanat hakettiği değeri bulacaktır .
''lepistes''
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder